Milletlerin kültürel değerlerini en iyi gösteren öğeler el sanatlarıdır. Orta Asya’dan Anadolu’ya süre gelen Türk dokuma sanatında, Türkler tarih boyunca kültürel anlamda da dünya medeniyetine pek çok eser kazandırmışlardır. M. Ö. 5–3 yüzyıla tarihlendirilen Pazırık halısından bu yana Orta Asya kökenli Türk dokuma kültürü, sürekli Türklerle birlikte farklı coğrafyalarda var olmuştur.
Kırım topraklarına dört bir yandan gelerek yerleşen halkların beraberinde getirdikleri kültürlerde, Türk geleneksel yapısına uyarlanmıştır. Kırım Tatar dokumacılığının temelinde, Türk halklarının dokumacılık gelenekleri ile karşılaşılır.
Bildiride Kırım el dokumacılığına ve Kırım Han Sarayı’nda sergilenen bazı halı ve kilimlere değinilecektir.
Anahtar Kelimeler: El Dokuması, Türk Sanatı, Kilim
Uzm., Selçuk Üniversitesi, Selçuklu Araştırmaları Merkezi,
Öğr. Gör., Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Geleneksel Türk El Sanatları Bölümü.
Türkler tarih boyunca dünya medeniyetine pek çok eser kazandırmışlardır. Türklerin sanatsal üretimlerinden halı ve kilimlerde estetiğin, duygunun olağan üstü ifadelerinin saklı olduğu ve yüz yıllardır dünya medeniyetinin beğeni noktalarının üst sıralarında olduğu bilinmektedir.
Milletlerin kültürel değerlerini en iyi gösteren öğeler el sanatlarıdır. Yüzyıllarca toplumların sanat anlayışlarını ve hayat biçimlerini yansıtmada önemli rol oynamıştır. Özellikle el dokumaları Türk insanının hayatında vazgeçilmezlerden olmuş hatta son yolculuğuna bile bu dokumalara sarılarak çıkmıştır (Aytaç.2007,1).
Orta Asya’dan Anadolu’ya süre gelen Türk dokuma sanatında, Türkler tarih boyunca kültürel anlamda da dünya medeniyetine pek çok eser kazandırmışlardır. Türklerin sanat anlayışında estetiğin, duygunun olağan üstü ifadelerinin saklı olduğu halıların, kilimlerin ve kumaşların yüz yıllardır dünya medeniyetinin beğeni noktalarının üst sıralarında olduğu bilinmektedir.
Bir milletin kültürel değerlerini en iyi gösteren öğeler el sanatlarıdır. Yüzyıllarca toplumların sanat anlayışlarını ve hayat biçimlerini yansıtmada önemli rol oynamıştır. Özellikle el dokumaları Türk insanının hayatında vazgeçilmezlerden olmuş hatta son yolculuğuna bile bu dokumalara sarılarak çıkmıştır (Aytaç.2007,1).
Orta Asya’dan Anadolu’ya süre gelen Türk dokuma sanatında, yaylak kışlak hayat düzeninden, farklı coğrafyalara, değişik kültürlere rağmen geleneksel çizginin fazlaca değişmediği görülür. Farklı coğrafyalara, değişen dini inanca, sürekli yenilenen kültürel-sanatsal-bilimsel gelişmelere rağmen, değişimi geleneksel Türk sanat anlayışına uyarlamayı çok mükemmel biçimde başaran Türk dokuyucusu yüzyıllar boyu bu sanata öncülük etmeyi başarmıştır (Aytaç.2007,8). Dolayısıyla Türk dünyasına ait el dokumalarında var olan inanç ve milli kültür aynılığından kaynaklanan benzerlikler de doğaldır.
M. Ö. 5–3 yüzyıla tarihlendirilen Pazırık halısından bu yana Orta Asya kökenli Türk dokuma kültürü, sürekli Türklerle birlikte farklı coğrafyalarda var olmuştur. Türk Milleti gittiği her yere, geleneklerinde var olan kültürel değerlerini de götürmüştür. Karşılaşılan farklı kültürleri de ret etmeyip, kendi birikimleri ile harmanlamışlardır. Orta Asya’yı takiple Büyük Selçuklu Devleti İran’da hala ayakta durmaya devam eden eserler bırakmıştır. Anadolu Selçukluları ile birlikte fetih edilen her yerde ananevi kültürün özünü bozmadan yeni eserler üretmişlerdir. Makedonya, Kosova, Kırım vd. lerini içine alan bölgelerde, günümüzde hala ayakta kalan pek çok mimari eserle beraber çok çeşitli sanatı ürünleri ortaya koymuşlardır.
Bu eserlere örnek olarak, 1455 yılında Osmanlı topraklarına katılan Prizren’de kaynaklara göre günümüzde 20 kadarı ayakta olan, 42 adet Osmanlı camisinin olduğunu belirtmek yeterlidir (Recepoğlu.2001,212-213). 1521 de Osmanlı topraklarına katılan Belgrad’da ise kaynaklara göre geçmişte 123 adet cami olduğu bilinmektedir (Recepoğlu.2004,71). Bu mimari eserler ise doğal olarak el dokuması halı ve kilimlerle donatılmıştı.