3. BULGULAR VE TARTIŞMALAR
Türkiye’de yetişen önemli bitkisel boyaların boyamada kullanılan kısmı ve verdiği belli başlı renkler tablo 1’de gösterilmiştir. Tablo 1. Türkiye’de bitkisel boyacılıkta kullanılan bazı bitkiler ve elde edilen renkler
- Bitki Türleri
-
- Kökboya (Rubia tinctoria) Cehri (Rhamnus tinctoria) Aspir (Carthamus tinctorius) Ceviz (Juglans regia) Soğan (Allium cepa) Asma (Vitis vinifera) Kızıl çam (Pinus brutia) Sütleğen (Euphorbia tinctoria) Labada (Rumex conglomeratus) Kadıntuzluğu (Berberis crataegina) Nar (Punica granatum L.) Nane (Mentha pulequem) Kekik (Thymus kotschyanus) Hayıt (Vitex agnus) Derici sumağı (Rhus coriaria) Papatya (Anthemis tinctoria) Sığırkuyruğu (Verbascum phlomoides) Adaçayı (Salvia triloba) Yarpuz (Mentha tomentosa) Sergil (Plumbago europeae)
Boyamada Kullanılan Kısımlar
Bitkinin toprakaltı sürgünleri Meyveleri Bitkinin gövdesi Bitkinin tüm aksamı Yumru dış kabukları Yaprakları Gövde kabukları Bitkinin tamamı Tohumları Bitkinin tamamı Meyve kabukları Bitkinin tamamı Gövde-yaprakları Yaprakları Bitkinin tamamı Bitkinin tamamı Gövde-yaprakları Bitkinin tamamı Bitkinin tamamı Bitkinin tamamı
Elde Edilen Renkler
Kahverengi-kırmızı Sarı ve kahvenin tonları Sarı-yeşil sarı Haki ve yeşilin tüm tonları Koyu kahve-turuncu Yeşilin tonları Sarı-yeşil Sarı-yeşil ve tonları Kahverengi ve tonları Sarı ve tonları Sarı,kahverengi,siyah Sarı, haki, yeşil Sarı-yeşil-gri Sarı, yeşil Sarı, kırmızı Sarı ve tonları Hardal, yeşil, sarı Sarı ve tonları Sarı ve tonları Sarı ve tonları
Türkiye’de kendiliğinden yetişen ve kültüre alınan boya bitkileri, Dünya’da da pek çok ülkede kullanılmaktadır. Bazı ülkelerde, bu bitkiler dışında yosun ve likenlerinde bitkisel boyacılıkta kullanıldığı bildirilmektedir (Feddersen-Fieler, 1982). Hindistan ve Çin gibi Uzak Doğu ülkelerinde bulunan İndigodan da bitkisel boyacılıkta önemli bir renk olan mavi renk elde edilmektedir (Harmancıoğlu, 1955). Kimi boya bitkilerin tamamı boyama için kullanılırken, kimilerinin belirli bir kısmından (çiçek, kök, yaprak vb.) yararlanılmaktadır. Bitkinin tamamından veya belirli kısımlarından yararlanmak gerektiğinde dikkat edilecek nokta toplama zamanının çok iyi bir şekilde saptanmış olmasıdır. Genellikle toplanacak kısmının en olgun olduğu zaman, toplama zamanı olarak en uygundur. Örneğin; çiçekler açtığında, yaprak tam büyüklüğünü aldığında, tohum olgunlaştığında, köklerinde boyarmadde olgunluğa eriştiğinde (mesela ilkbaharda) toplanır. Boya bitkilerinin en iyi adapte olduğu yöreden toplanması boya kalitesi açısından önem taşımaktadır. Çünkü ekolojik şartlar bir bitkideki boyarmadde miktarını ve niteliğini etkileyen en önemli faktördür. Uygun bir şekilde toplanan boya bitkileri ile boyama işlemi, bitkiler ya yaşken ya da kurutulup depolanarak, kullanım zamanı yapılır. Kurutmanın gölgede ve havadar bir yerde ya da çok sıcak olmayan bir etüvde yapılması tavsiye edilir. Bitkilerden küflenme ve çürüme boyarmaddenin miktarı ve niteliğine kötü etki yapar. Kurutulan bitkinin depolanması bez ve kağıt torbalarda yapılmalıdır. Ayrıca bitki cinsine bağlı olmasına karşın uzun yıllar saklanan bitkilerin boyarmadde miktarı ve özelliklerinde değişme olmaktadır.