Tarihin farklı dönemlerinde çeşitli uygarlık ve ulusların yaşayıp izlerini bıraktığı Afyon ili, Türkler tarafından yerleşim haline gelmesiyle birlikte dokuma geleneğinin de önemli bir merkezi olmaya başlamıştır. Eskişehir Arkeoloji Müzesi, Eskişehir ve çevresinde yapılan arkeolojik kazılar sonucu ortaya çıkarılan eserlerin bir arada toplanması ve korunması amacıyla 1944–45 yıllarında Alâeddin Camii müze deposu olarak kurulmuştur. Sonrasında eser sayısının artmasıyla birlikte birkaç değişen yapı sonucu bugünkü Müze binasında ziyaretçilere hizmet vermeye devam etmektedir. Müze, zengin bir düz dokuma ve halı koleksiyonuna sahiptir. Çoğunluğu Eskişehir ve Afyon yörelerine ait olmak üzere çeşitli yörelere ait kilimler önemli bir kaynak teşkil etmektedir. Bu çalışma kapsamında müzede yer alan Afyon yöresi kilimlerinden örnekler; teknik, motif gibi yönlerden ele alınarak incelenmiş ve diğer yöre kilimleriyle benzerliklerine değinilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Kilim, Eskişehir Arkeoloji Müzesi, Afyon
İnsanların farklı doğa koşullarından korunmak için yapmaya başladıkları dokuma, yüzyıllar sonra bir sanat haline gelmeyi başarmıştır. Başlangıcından günümüze kadar olan süreçte dokumacılıktaki temel işlem hiç değişmemiş, zaman içinde renkler ve motifler zenginleşmiş, dokuma sanatı farklı kültürlerin simgesine dönüşmüştür.
Dokumanın önemli bir parçası olan kilimler, Türk gelenek ve kültürünün anlaşılması konusunda birer kanıt niteliği taşımaktadırlar. İnsanların duygu ve düşüncelerini motiflere yansıtarak anlattıkları kilimler, yüzyıllar boyunca birer iletişim aracı olma özelliğiyle de günümüze kadar gelmeyi başarmıştır.
Kilimler, Türkmen ve Yörük kültürünün vazgeçilmez parçalarından biridir. Evlerin en önemli eşyalarından biri olan kilimlerin dokunmasına ayrı bir özen verilerek bir ev eşyası olması yanında, uygulanan motiflerle anlamlı hale gelmeleri sağlanmıştır. Eskişehir Arkeoloji Müzesi sahip olduğu düz dokuma ve halı koleksiyonu ile Türkmen ve Yörük kültürünü büyük ölçüde yansıtmaktadır. Bu çalışmada, müzede yer alan ve daha önce incelenmemiş Afyon yöresi kilimleri üzerinde durulmuştur. Müzede sayısı 150’yi bulan kilim örneği mevcuttur. Anadolu’nun çeşitli yörelerinden toplanarak müzeye getirilen kilimlerin çoğunluğunu Eskişehir ve Afyon yöresi kilimleri oluşturmaktadır. Çalışma için seçilen Afyon yöresi kilim örnekleri benzer örnekler elenerek sağlam olanlar arasından seçilmiştir. Eskişehir’in Afyon iline sınır olması nedeniyle bu yörelerdeki kilim ve halılar başta olmak üzere birçok dokuma örneği Eskişehir Arkeoloji Müzesi’nde yer almıştır.
Kilimler büyük emeklerle dokunan kültür hazineleridir. Fakat teknolojinin gelişmesiyle birlikte kilim dokumalar önemini yitirmiştir. Ticari kaygıların ön plana çıktığı kilim dokumalarda çeşitli nedenlerden dolayı yer yer bazı bozulmalar görülse de, Afyon yöresi kilimleri Türk kilim sanatı içinde orijinalliğini korumuş ender bölgelerdendir(Ürer, 1997: 26). Çalışmanın amacı, Eskişehir Arkeoloji Müzesi’nde yer alan ve daha önce incelenmemiş olan Afyon yöresine ait kilimlerin gün yüzüne çıkarılmasıdır. Bu amaç doğrultusunda Afyon yöresine ait kilimlerin Anadolu kültüründeki yeri ve önemi belirtilerek örnekler teknik, motif, kompozisyon gibi yönlerden ele alınıp incelenmiştir. Son olarak Anadolu’nun diğer yörelerine ait kilim dokumalarla olan benzerliklerine değinilmiştir.